YENİ ÇİN KORONAVİRÜSÜ HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
Çinde hızla yayılan salgının ardındaki ölümcül yeni virüs
hakkında endişeler artıyor. Milyonlarca insanın karantinasına ve onu durdurmaya
çalışmak için alınan diğer önlemlere rağmen, yeni koronavirüsün neden olduğu
viral bir pnömoni nedeniyle hastalanan veya ölmekte olan insan sayısı, hızla
artmaktadır. Virüs pek çok gezgin tarafından diğer ülkelere taşındı. Şimdilik
2019-nCoV bilimsel adını taşıyan ve “yeni koronavirüs” anlamına gelen bu virüs
hakkında çok az şey biliniyor. Bilim adamları daha fazla bilgi edinmek için
yarışıyor. Columbia üniversitesi enfeksiyon ve bağışıklık birimi direktörü olan
Ian Lipkin “yanıtlanacak temel sorular, kuluçka döneminin ne kadar sürdüğü,
birinin ne kadar süre bulaşıcı olarak kaldığı ve insanların asemptomatik olup
olmadığını ve virüsü yayıp yayılmayacağıdır” dedi. Bilim adamları ve halk
sağlığı yetkilileri şu ana kadar bunları biliyor.
Yeni Koronavirüs Ne
Kadar Tehlikelidir?
2002de Çinde çıkan ve 2003te küresel olarak yayılan,
şiddetli akut solunum sendromu veya SARS olarak bilinen patojenden daha az
ölümcül gibi görünüyor. SARS, enfekte olduğu insanların yaklaşık % 10unu
öldürürken, bu yeni korona virüs ile enfekte olduğunu doğrulayanların yaklaşık%
3ü öldü. Ölenlerin çoğu ise yaşlı veya diyabet gibi başka hastalıkları var.
Ancak bu yeni virüs, bir kişiden diğer bir kişiye SARS’a oranla daha kolay
geçebiliyor.
Koronavirüs Nedir?
Bu yeni virüs, koronavirüs olarak bilinen bir virüs ailesine
aittir. Yüzeylerindeki taç benzeri sivri uçlarla adlandırılanlar. Çoğunlukla
yarasalar, domuzlar ve küçük memelileri enfekte ederler. Ancak kolayca
mutasyona uğrarlar ve hayvanlardan insanlara ve bir insandan diğerine
geçebilirler. Son yıllarda, dünya çapında bulaşıcı hastalık salgınlarında,
büyüyen bir oyuncu haline gelmiştir. Yedi suşun, bu yeni virüs de dahil olmak
üzere insanları enfekte ettiği ve solunum sisteminde hastalıklara neden olduğu
bilinmektedir. Bu suşlardan dördü soğuk algınlığına neden olur. Diğer ikisi
ise, insan enfeksiyonlarının en ölümcülleri arasındadır: SARS (Şiddetli Akut
Solunum Sendromu) ve MERS (Orta Doğu solunum sendromu).
Koronavirüs:
Hayvanlardan İnsanlara
Araştırmacılar, Çinde yeni koronavirüsün etkilediği ilk
insanları nasıl enfekte ettiğinden emin değiller, ancak yarasa kaynaklı SARS ve
MERSe neden olan virüsler, ipucu veriyor.
1-
Virüsün dış kısmındaki proteinler, konakçının
solunum yolundaki hücrelere tutunmasına izin verir. Proteinlerin şekilleri
virüsün genleri tarafından belirlenir.
2-
Yeni konakçılara bulaşmak için virüsün genleri,
yüzey proteinlerini değiştirerek yeni türlerin hücrelerine tutunmalarına izin
veren mutasyonlara uğrarlar.
3-
SARS olayında, virüs insanlara bulaşma yeteneği
kazanmadan önce yarasalardan misk kedilerine atladı. MERS olayında ise, develer
ara konakçı olarak görev yaptı.
4-
Koronavirüsler ayrıca mutasyona uğramadan veya
bir ara konakçıya geçmeden doğrudan insanlara atlayabilir.
5-
Araştırmacılar, yeni korona virüsün hangi
hayvandan kaynaklandığından veya insanları enfekte etmeden önce bir ara
konakçıdan geçip geçmediğinden emin değiller.
Kaynak: Timothy Sheahan, University
of North Carolina Alberto Cervantes and Josh Ulick /THE WALL STREET JOURNAL
Maskeler Ne Kadar Etkili?
Dünya Sağlık Örgütü
ve diğer uzmanlar, maskenin sosyal ortamlardaki etkinliğinin yetersiz olduğunu
bildirmektedir. Ancak bazı
sağlık uzmanları ve maske üreticileri, N95 maskesinin doğru bir şekilde
kullanımı, yeni koronavirüse karşı koruyabileceğini söylüyor.
Yeni Virüs Ne Kadar
Kolay Yayılır?
Imperial College London daki hastalık modelleme uzmanları
geçen hafta sonlarında enfekte olmuş her bir kişinin virüsü ortalama 2.6 kişiye
bulaştırdığını tahmin ediyorlardı. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) geçtiğimiz hafta erken
belirti gösterenlerin oranının 1.4 ile 2.5 arasında olduğunu söyledi. Bu
oranlar bazı grip virüslerinden daha yüksektir. Kızamıkla enfekte olmuş bir
kişinin kızamık virüsünü 12 ila 18 kişiye iletebildiğini düşünürsek, bu virüsün
yayılma hızı oranı kızamıktan çok daha düşüktür.
Halk sağlığı uzmanları, bunların sadece ön tahmin olduğunu,
zamanla değiştiğini ve virüsün yayılmasını önleyici tedbirlerle
azaltılabileceğini belirtiyor.
Çine Seyahat Etmek
Güvenli Mi?
ABD Dışişleri Bakanlığı, Amerikalıları Wuhandaki enfeksiyon riski ve aynı zamanda ülke çapında birçok şehirde uygulanan karantinalar nedeniyle Çine seyahat etmeyi yeniden düşünmeye çağıran bir seyahat tavsiyesi yayınladı. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, Çine zorunlu olmayan tüm seyahatlerden kaçınılmasını önermektedir. Bu kişilerin hasta insanlar, hayvanlar, hayvan pazarları ve bu pazarlarda bulunan pişmemiş et ile temastan kaçınmaları gerektiğini söylüyor.Havayolları, insanların Çine veya Çinden uçuşlarını değiştirmelerine izin veriyor.
Çinde Çalışan veya
Ziyaret Etmeyi Planlayan Yabancılar Planlarını Değiştirmeli Mi?
Çindeki şirketler ofislerindeki yayılmayı önlemeye
çalışıyorlar. Pekin merkezli akıllı telefon üreticisi Xiaomi, çalışanlardan
ofise gitmeden önce semptomlarının olmadığından emin olmak için Hubeiye
seyahat ettikten sonra 14 gün beklemelerini istedi. Hubeidekiler bir sonraki
duyuruya kadar evden çalışmalı, mesajını içeren e-posta ile gönderdi.
TikTok sahibi ByteDance, Çin’ de çalışanları uzun tatilden
ziyade bir haftaya kadar evden çalışmaya çağıran bir uyarı yayınladı. Shenzhen
merkezli oyunlar ve sosyal medya devi Tencent Holdings yerel personele de
aynısını yapmalarını söyleyen bir not gönderdi.
Virüse, Herhangi Bir Semptomu Olmayan Birinden Bile Yakalanabilir
Miyiz?
Mümkün. Ancak şu ana kadar çok az şey biliniyor. Macauda, 15 yaşındaki Wuhan sakini, ateş veya öksürük olmamasına rağmen koronavirüs için testi pozitif çıktı. Bilim adamları Lancette, bir çocuğun ailesindeki diğer bireylerin hastalanmasına rağmen, kendisinde hiçbir semptom geliştirmeyen 10 yaşındaki bir çocukta koronavirüsü tanımladıklarını bildirdi. Çin haber kuruluşları, diğer potansiyel asemptomatik vakaları bildirmiştir. Çinin kabine düzeyindeki Ulusal Sağlık Komisyonu başkanı Ma Xiaoweiye göre, hiçbir semptomu olmayan veya bunları geliştirmemiş hastalar virüsü yayabiliyor gibi görünüyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, semptomların başlamasından önce hastaların bulaşıcı olduğuna dair kanıt görmediğini, ancak ABDde izlediğini söylüyor.
Hastalığın belirtileri nelerdir ve hastalığınız olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Virüs alt solunum yolunu enfekte eder. Olgu sunumlarına göre, hastalar başlangıçta ateş, öksürük ve ağrılar geliştirir ve pnömoniden kaynaklanan nefes darlığı ve komplikasyonlarla ilerleyebilir. Bazı hastalar hafif derecede hastalanır. Diğerleri birkaç gün hafif derecede hasta, daha sonra hızla daha şiddetli pnömoni semptomları geliştirir. Bazı hastalarda başlangıçta ateş görülmemiştir veya “ilerleyen zatüre” gelişmemiştir, yani hastanede kalacak kadar hasta olmadıkları için enfeksiyonlarını başkalarına yayabilirler.
Kuluçka Süresi Ne Kadardır?
ABD Hastalık Kontrol
ve Önleme Merkezleri’ne göre, insanlar enfeksiyondan iki ila 14 gün sonra
hastalanıyorlar.
Herhangi Bir Testi Var Mı?
Halk sağlığı
yetkilileri, hastanın yeni koronavirüs veya başka bir enfeksiyona sahip olup
olmadığını doğrulamak için kullanılan teşhis testleri geliştirmiş ve
dağıtmıştır. Daha fazla insana teşhis konmasının bir nedeni de testlerin artan
kullanılabilirliğidir.
En Çok Risk Altında Olan Kimlerdir?
Her yaştan
yetişkinlere bulaştı. İlk 41 hastanın yaklaşık dörtte üçü erkektir. Ölen ilk
hastaların çoğu 60 yaşın üzerindeydi, diyabet gibi başka rahatsızlıkları vardı
ve hastalıkları ilerlediklerinde hastanelere başvurdular. Enfeksiyonla çok az
çocuk bildirilmiştir, ancak bu değişebilir.
Virüs Mutasyon Geçiriyor Mu, Özellikle Onu Daha Bulaşıcı
Yapacak Şekilde Mi Etkiliyor?
Hayır. Dünya Sağlık
Örgütü ve ABD’ ye göre, virüs genetik olarak bugüne kadar stabil kaldı.
Virüsün Yayılmasını Kontrol Altına Almak İçin Neler Yapılıyor?
Çin, salgının merkez üssü Wuhan ve milyonlarca vatandaşı etkileyen diğer birkaç şehre karantina uyguladı. Yetkililer ayrıca, hastaları izole etmek ve bakımını yapmak için Wuhanda büyük bir saha hastanesi inşa ediyor ve bulaşma zincirlerini araştırıyorlar. Ancak bu önlemler yine de yayılımı yavaşlatmıyor. Birçok insan karantinayı geride bıraktı. Yeni virüs, Çin’ de on milyonlarca insanın aileyi ziyaret ettiği ve bazen ek eğlence amaçlı seyahatlerle uğraştığı yoğun bir seyahat döneminde ortaya çıktı. Nüfusu 11 milyon olan Wuhan belediye başkanı Pazar günü beş milyon kişinin ayrıldığını söyledi. Bu insanların kaç tanesinin virüsten kaçtığını veya sadece tatil gezilerine başladığını bilmiyoruz. Diğer ülkeler Çinden gelen yolcuları tarıyor.
Hong Kong şimdi Çin’ den gelen ziyaretçilerin şehre havaalanı veya yüksek hızlı tren istasyonu üzerinden girmeden önce sağlık beyan formlarını doldurmalarını istiyor ve şehir yetkililerine göre bunu diğer giriş noktalarında da uygulamaya çalışıyor. Hong Kong İcra Kurulu Başkanı Carrie Lam Cumartesi günü yaptığı açıklamada, sağlık yetkililerinin sınırdaki yüksek ateşe sahip olan insanları daha dikkatli bir şekilde taramaya çalıştıklarını söyledi. ABD, Wuhandan beş büyük havalimanında gelen yolcuları tarıyor. Ateşi olanlar daha sonra diğer semptomlar için taranıyor. ABDli yetkililer taramayı genişletmeyi düşünüyor, ancak henüz ayrıntılar verilmedi.
Korona Virüsleri Tedavi Etmek İçin İlaçlar Var Mı?
Yeni virüs için özel
olarak onaylanmış herhangi bir ilaç veya aşı yoktur. Hiçbir antiviral tedavinin
koronavirüslere karşı etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Ancak Wuhandaki bir
hastane, Suudi Arabistandaki MERS hastalarında test edilen iki ilacın bir
kombinasyonunu kullanarak klinik çalışmalara başlamıştır. ABDde Kaletra
markası altında satılan tedavi, normalde HIV hastalarını tedavi etmek için
kullanılır ve virüslerin çoğalmasına yardımcı olan ve kilit bir enzimi bloke
eden proteaz inhibitörleri olarak bilinen bir ilaç sınıfına aittir.
Araştırmacılar ayrıca diğer antiviralleri araştırıyorlar. Ayrıca, birkaç aşı
üreticisi virüsü hedefleyen ürünler geliştirmektedir.
ABDde Yaşayan Biri Ne Kadar Risk Altında?
Hastalık Kontrol ve
Önleme Merkezleri, ABD halkının riskinin düşük olduğunu söylüyor. Ajans, gelen
uluslararası yolcuları taramanın yanı sıra, ülke çapında sağlık hizmeti
sağlayıcılarını, semptomları olan ve Çine seyahat öyküsü olan hastaları
aramaya çağırdı. 100den fazla potansiyel vaka tarandı ve beş vaka doğrulandı.
ABDde insandan insana bir bulaşma olmadı.
Çinden İthal Edilen Mallar Virüsü Taşıyabilir Mi?
Hastalık Kontrol ve
Önleme Merkezi bu mümkün değil diyor. Ajansa göre, Coronavirüsler cansız
yüzeylerde genellikle uzun süre hayatta kalamazlar.
Kaynak: Local Health Authorities; CSSE JHU