Yabani veya evcil hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar, pandemi ile birlikte yeniden gündeme gelirken “Tek Sağlık” konseptinin önemi de bir kez daha anlaşıldı. Bu kapsamda, zoonotik hastalıklara yönelik disiplinler arası yaklaşımı benimseyen VİSAD (Veteriner Sağlık Ürünleri Sanayicileri Derneği), bünyesinde Tek Sağlık Çalışma Grubu oluşturduğunu duyurmuştu.
Bu anlamda VİSAD Başkanı Ramazan Bayhan ve Tek Sağlık Çalışma Grubu sözcüsü Nedim Üzey ile birlikte gerçekleştirdiğimiz Tek Sağlık konusundaki röportajda, insan sağlığının korunmasında hayvan sağlığı ve çevre faktörlerinin bir bütün içinde değerlendirilmesi ve insanlardaki hastalıkların önlenmesinde veteriner hekimlerin önemli payı olduğu vurgulandı.
Tek Sağlık Neden Önemli?
İnsanlarda bilinen 1.407 patojenin %60’ının zoonotik olduğu ve Avrupa’da 2018 yılında 36 ülkede raporlanan yaklaşık 400.000 zoonozun %90’dan fazlasının gıda kaynaklı olduğu göz önüne alındığında, hayvansal kaynaklı gıdaların güvenilirliği ve canlı üretimden, perakendeye kadar tüm gıda zinciri boyunca çalışan veteriner hekimlerin mesleki önemi de daha iyi anlaşılabilir. İnsan sağlığını koruyabilmek hayvan sağlığını koruyabilmekten geçerken, çevre faktörü de göz ardı edilemeyecek kadar önem kazanmaktadır.
Tek Sağlık deyince ne anlamalıyız?
VİSAD Yönetim Kurulu Başkanı Ramazan Bayhan, bu soruyu şöyle açıklıyor: “Çok eskilerden beri insan sağlığı ile hayvan ve çevre sağlığı arasında bir bağlantı olduğunun bilinmesine rağmen bu konu neden bugünlerde daha gözle görülür hale geldi? Çünkü dünya artık daha küçük, daha kompakt. Bir taraftan dünya nüfusunun hızla artışı diğer tarafta ulaşım teknolojisindeki gelişmeler, küçük bir kıvılcımın tüm dünyayı tehdit eden bir yangına dönüşmesine yönelik risk potansiyelini artırdı. Tıpkı insanların ve kendi aralarındaki etkileşimin artmış olması gibi insan ve hayvan etkileşimi de artış trendinde… Hayvanlar her geçen gün insan hayatının daha da vazgeçilmez bir parçası olmaya ve insana daha da yakınlaşmaya devam ediyor.
Gıda amaçlı yetiştirilen hayvanların sayısı insan nüfusuna paralel bir şekilde sürekli artıyor. Diğer taraftan insanoğlunun, içinde bulunduğu kalabalığa rağmen, arkadaş bir hayvana duyduğu ihtiyacın arttığı da gözleniyor. Hayvanlar bu kadar hayatın merkezine yerleşiyorken, insan-hayvan arasındaki ilişkinin sevgi ve gıda ihtiyacının güvenli bir şekilde karşılanması çerçevesinde kalması ve zoonozlarla ya da gıda kaynaklı hastalıklarla gölgelenmemesi için bu iki türün sağlığının birlikte değerlendirilmesi şarttır. Yine bu türlerin ikisinin de varlığının sağlıklı bir bitki plantasyonu ile sağlıklı su kaynaklarına bağlı olduğunu dikkate aldığımızda, mantıklı bir yaklaşımla, sağlık konusunun insan-hayvan ve çevre ekosisteminde değerlendirilmesi gerektiğini anlayabiliriz.
Burdan hareketle tek sağlığı şu şekilde tanımlayabiliriz: İnsan, hayvan ve bunların ortak kullanımındaki çevre sağlığına yönelik sorumluluk alan tüm sektörler ve disiplinlerin, bu üç unsurun birbiriyle olan yakın ilişkisini dikkate alarak, lokal, ülkesel ve global düzlemde işbirliği yapmasını hedefleyen bir konsepttir.
Nedim Üzey ise “Veteriner hekimliği, hayvan sağlığını korumak ve hasta hayvanları iyileştirmek hedefli zannediyorduk, bugün ise dengeli beslenme ve insan sağlığını korumadaki önemini daha iyi anlıyoruz” şeklinde açıklıyor ve Tek Sağlık’ın önemine dikkat çekiyor. Hem insan sağlığında hem de hayvan sağlığında kullanılan antibiyotiklerin bilinçli kullanılmasının önemini vurgulayarak “Gerek tıp hekimleri gerekse veteriner hekimler büyük çerçeveye bakarak kararlarını vermeli, insan-hayvan ve çevre etkileşimi ise bu çerçevenin içindeki resimdir. Bu üçlü saç ayağı ile ilgili bir karar verirken her üçünü de düşünmek Tek Sağlık’ı oluşturmaktadır” diyor.
VİSAD, Tek Sağlık konusunda ne gibi çalışmalar yapacak?
Ramazan Bayhan: “VİSAD bünyesinde Tek Sağlık Çalışma Grubu kurduk. Bu grup öncelikli olarak bu konseptin daha iyi anlaşılması ve etkin bir nitelik kazanması için bir bilgi ve farkındalık altyapısı hazırlıyor. Bu amaçla farklı disiplinlerde çalışan hocalarımızla seminer serisi başlattık. Şimdilik sadece üyelerimize yönelik yapılan bu seminerleri meslektaşlarımızı ve diğer ilgilileri de kapsayacak şekilde genişletmeyi planlıyoruz. Aşıların zoonozların önlenmesine yönelik rolünün daha iyi anlaşılması gerekiyor. Bu amaçla, aşılarla bertaraf edilecek zoonozların belirlenmesi ve ilgili kurumların bu yönde işbirliği yapmasını sağlamaya yönelik bazı girişimlerimiz var. Bu arada zoonozların ya da gıda kökenli hastalıkların ülke turizmine dahi etkileri olduğunu ifade etmek gerek. Örneğin gıda kaynaklı Salmonella bulaşmaları açısından riskli ülkeler kategorisinde olmanın ekonomik bir sonucu da vardır. Dolayısıyla ilgili tüm kurumların işbirliği büyük öneme sahip. Biz bu konseptin etkin bir şekilde hayata geçirilmesinde hayvan sağlığı ürünlerinin önemli bir rolü olduğunu biliyoruz ve bu alanda liderlik yapma konusunda da istekliyiz.
Yapacağımız çalışmalar esasında iş ortaklarımız olan üreticilerimizin ihtiyaçları doğrultusunda olacak. Bir örnek vermek gerekirse, Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin KOCA tarafından duyurulan 2019-2023 Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı, Sağlık ve Tarım Orman Bakanlıklarının değerli uzmanları tarafından oluşturulmuş öneriler içinde yer alan ve üreticilerimize değer katacak olan faaliyetlere öncelik vereceğiz. Sağlıklı hayvan ve sağlıklı insanlar için teknoloji geliştiren ve üreten bir sivil toplum kuruluşu olarak üzerimize düşen rolü, yetkili otorite ve üreticilerle istişare süreciyle icraata geçirilmesine katkıda bulunmak istiyoruz.
VİSAD olarak, tıp, çevre ve gıda konularında uzmanlığı olan STK’lar ile iletişime geçip birlikte bir platform oluşturmayı planladınız mı? Böyle bir platform medyanın da ilgisini çekecektir…
Nedim Uzey, bu konularda çalışan, üyelerinin tıp doktorları ve veteriner hekimlerden oluştuğu Türk Mikrobiyoloji Derneği, Gıda Güvenliği Derneği gibi STK’ların olduğunu söylüyor ve tüm bu kurumlarda çalışan doktor ve veteriner hekimlerin ortak aklıyla toplum sağlığına önemli katkılar yapılabileceğini belirtiyor.
Tek Sağlığa, üretici açısından bakarsak neler söyleyebiliriz?
VİSAD Tek Sağlık Çalışma Grubu sözcüsü Uzey, bu soruya 3 veri ile yanıt verilebilir diyor.
1.Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre ülkemizde obez birey sayısı OECD ortalamasının %20 üstündedir. Dengeli beslenmede önemli rol oynayan hayvansal proteinler obezite ile mücadelede büyük öneme sahiptir.
2.Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı EFSA tarafından yaptırılan bir ankete göre, Avrupalı tüketicilerin %65’i, Türk tüketicilerin %59’u gıda seçerken başlıca kaygılarının güvenlik olduğunu veya güvenlik sorununun kaygıları arasında olduğunu belirtmişlerdir. Avrupalı tüketicilerin %64’ü, Türk tüketicilerin %30’u bakteri kaynaklı hastalıkları duyduğunu, Avrupalı tüketicilerin %66’sı, Türk tüketicilerin %72’si gıda ile ilgili riskleri duyduktan sonra tüketim alışkanlıklarını değiştirdiğini ifade etmiştir.
3. Yakın zamana dek, dünyada en çok tüketilen ikinci hayvansal protein olan piliç eti, 2018 yılında 1 numaralı hayvansal protein olmuş ve giderek artmaktadır. ABD, Kanada, Brezilya, Arjantin ülkelerde kanatlı eti tüketiminin 35-50 kg arasında olduğunu düşünülürse, ülkemizdeki 21 kg’lık tüketimin ne kadar düşük olduğu daha iyi anlaşılabilir. Yine ülkemizde kişi başı 200 yumurta tüketilirken, kimi ülkelerde bu rakam 300’ün üzerine çıkmaktadır.
Ortak sonuç olarak şunu belirtebiliriz ki, et, süt, yumurta gibi hayvansal gıdanın üretiminde TEK SAĞLIK vizyonu ile gıda güvenliği imajının arttırılması, “çevreye saygılı sağlıklı gıda üretiyoruz algısının yaygınlaştırılması” hayvansal gıdanın daha fazla tüketilmesine, daha sağlıklı nesiller yetişmesine, sürdürülebilir ve kârlı bir gıda endüstrisine katkı sağlayacaktır.
Bu sadece üreticilerin değil, kamu ve özel tüm paydaşlara düşen önemli bir rol olduğuna inanıyoruz. Hayvansal gıdaya olan güvenin arttırılmasına yönelik her adım tüketim artışına, dolayısıyla üretimin artışını ve endüstrinin sürdürülebilir büyümesine katkı sağlayacaktır.
Zoonoz hastalıklar hayvanlarda belirti göstermeden seyreden, üreticilerin tek başlarına biyogüvenlik ve hijyen önlemleri ile engellemelerinin mümkün olmadığı hastalıklardır. Bu sebeple, Tek Sağlık prensibi çerçevesinde zoonoz hastalıklarla mücadelede, devlet kurumlarının bilgi, insan kaynağı ve parasal olarak hayvansal gıda üreticilerinin yanında olmaları, VİSAD üyelerinin geliştirdiği teknolojilerin devlet gücüyle desteklenmesi sorunlara daha hızlı çözüm üretmek mümkündür
Dergiyi Görmek İçin Tıkla