YENİ DOĞUM YAPAN İNEKLERE (FRESH GRUP) MUTLAKA BİR YÖNETİM PROGRAMI OLUŞTURULMALIDIR

Yeni doğum yapan ineklere fresh hayvanlar denilmekte, bu terim postpartum ilk 14 günü içine alan dönemdeki inekler için kullanılmaktadır. Çünkü bu dönem ineklerin sağlığı ve verimlilikleri açısından en kritik dönemdir. Fresh grup inekler doğumdan sonraki ilk 2 hafta hastalıklara duyarlıdır. Çünkü bu dönemde inekler negatif enerji dengesinin etkisi altındadır ve immun sistem baskılanmıştır. Bu nedenle fresh gruptaki ineklerde genel sağlığı, döl ve süt verimini etkileyen (retentio secundinarum, hipokalsemi, ketozis, mastitis, metritis, topallık, abomasum deplasmanı ve ovaryum aktivitesinin başlama zamanında gecikme gibi) hastalıklara sıkça rastlanır. Bu hastalıkların etkileri izleyen laktasyon ve/veya diğer laktasyon dönemlerinde de görülebilir. Bu nedenle bu dönem yönetimi son derece önemlidir. Fresh grup inek yönetim programı ineklerin yem tüketiminin ve süt üretiminin izlenmesi, NEFA veya BHBA gibi negatif enerji dengesini gösteren parametrelerin gözlemlenmesi ve genel sağlık durumunun değerlendirilmesini kapsamaktadır.

Bir işletmenin en önemli amacı; sürüdeki ineklerin sağlıklı ve yüksek süt verimli olmasıdır. Bu amacın gerçekleşmesi için özellikle geçiş döneminde bakım-yönetim iyi olmalı, inekler uygun rasyonlarla beslenmeli ve yakından takip edilmelidir.  Fresh grup inekler için özel alanlar, ayrı bir bakım-besleme protokolü ve bu bakımdan eğitilmiş fresh grup personeli olmalıdır. Fresh grup barınağında çalışan personel doğru tanı, tedavi ve burada gördükleri durumların kayıtları konusunda eğitilmelidir ve veteriner hekimler ile sık sık bir araya gelerek mevcut durumu değerlendirmeli, tedavi protokollerini gözden geçirmelidirler.

Fresh grup ineklerin yönetim programlarının amacı; ineklerden beklenen süt verimi elde etmek, hastalıkları erken tanımak ve tedavisini  yapmak, bu dönemde olası reprodüktif problemleri önlemek ve erken lastasyon döneminde ölen veya kesime gönderilen inek sayısını azaltmaktır. Bu nedenle hastalıkların erken tanı ve tedavisi ile kuru madde tüketiminin arttırılması son derece önemlidir. Kuru madde tüketiminde artış sağlamak için, fresh gruptaki ineklerin ayrı bölmelerde tutulması (gruplandırma) gerekir. Örneğin bazı inekler veya düveler yetişkin ineklerle bir arada tutulduğunda, pasif kalır ve yeterli kuru madde tüketemez. O nedenle fresh grup barınakları aşırı kalabalık olmamalıdır. Barınaklarda kapasitenin %85’i veya daha az oranda hayvan bulundurulmalıdır. Günümüzde her boyuttaki birçok süt ineği işletmesi, erken laktasyon performansını etkileyen geciş döneminin, özellikle de ilk 14 günlük dönemin iyi yönetememekte, bu nedenle döl ve süt verimini etkileyen  birçok problemle karşılaşmaktadır. Bu sürecin iyi yönetilmesi için bazı uygulamaların eksiksiz yapılması gereklidir.

Erken laktasyon dönemindeki yeni doğum yapmış ineklerde yapılması gerekenler; hayvanların konfor ve rahatı için uygun bölmelerin hazırlanması, ineklerin gruplandırılması, uygun rasyonla besleme ve bu dönemde şekillenmesi olası problemleri en kısa sürede belirlemeve tedavi girişimlerine imkan sağlayacak izleme programları ve tedavi protokolleri oluşturmasıdır.

Yeni doğum yapmış hayvanların padokları hazırlanırken ve hayvanlar gruplandırılırken temel kurallara dikkat edilmelidir. Hayvanlar gruplandırılırken ve grup değişikliği yapılırken temel hedef; grup değişikliğine bağlı sosyal, çevresel ve metabolik stresi en az düzeyde tutmak olmalıdır. Bu nedenle, gereksiz padok değişikliğinden kaçınılmalı, değişiklik haftada 1 kez ve mümkünse en az 10 hayvanı içeren gruplar şeklinde yapılmalı, ineklerle düveler mümkünse ayrı tutulmalıdır. Padoklar ise aşırı kalabalık olmamalı, buralara yemliklerin %85’i kadar hayvan konmalı ve de temiz ve kuru olmasına özen gösterilmelidir. Zeminin balçık şeklinde olması ve ısı stresi, metabolik ihtiyaçları artırır, kuru madde tüketimini, kirli ve ıslak zemin ise mastitis riskini arttırır. Gruplandırma şu şekillerde yapılmaktadır;

Doğumdan sonra ineklerin beslenmeleri ve gruplandırılmalarında farklı stratejiler uygulanmaktadır. Bazı işletmelerde yeni doğuran inekler doğum sonrası 3-4 günü doğumhanede geçirirler daha sonra yüksek süt verimli ineklerin grubuna alınırlar. Bazı işletmelerde ise inekler doğumdan sonra geçiş dönemini kapsayan 2-3 hafta fresh grupta tutulmaktadır. Bu yöntemde doğum yapan inekler, doğumdan hemen sonra kolostrum bölmesine alınır, bu bölmede yaklaşık 48 saat kadar tutulur, daha sonra yeni doğum yapan inekler ana sürüye katılmadan önce, doğumdan 10-21 gün sonrasına kadar sağlık ve yem tüketimini takip etmek için yaklaşık 14 inekten oluşan gruplar halinde, yeni doğum yapmış inek bölmesinde tutulur. Bu grup ineklerin tutulduğu bölmeleri, sağım için yürüyecekleri mesafeyi kısaltmak için sağım ünitesine yakın olmalıdır. Bu tür işletmelerde, tüm buzağılara yeni doğum yapmış ineklerin tamamından elde edilen kolostrum karışık verildiğinden, bu grup inekler için ayrı bir sağım ünitesi bulunmalıdır.  İlk doğumunu yapan düvelerle daha önce doğum yapmış ineklerin de bu dönemde kendi içinde gruplandırılmasında yarar vardır. Hayvan, yeni doğum yapmış inek bölmesinden sürüye katılmadan önce mutlaka rektal veya ultrasonografi ile uterus involüsyonu ve metritis yönünden son kez kontrol edilmelidir.  İşletmelerde fresh hayvan grubunun oluşturmasının bir çok avantajı vardır. Bu avantajlar;

1. Yeni doğum yapan ineklere geçiş döneminde verilecek  katkı ve diğer koruyucu madde destekleri tüm yeni doğum yapan ineklere yapılmış olur. Örneğin belirli aralıklarla bir katkı maddesi verilecekse veya propilen glikol içirilecekse yüksek süt verimli inekler içinden yeni doğuranları seçmek ve bunlara propilen glikol içirmek zordur. Oysa fresh grup oluşturulmasıyla bu işlemleri yapmak kolaylaşır.

2. Fresh grup inekler daha iyi gözlem altında tutulmuş olur, iştahsız ve problemli inekleri ayırmak, doğum sonrası metritis gibi hastalıkların takibini yapmak kolaylaşır.

3. Yeni doğum yapan ineklerin kuru madde tüketimi oldukça azdır ve negatif enerji dengesine girmeleri kaçınılmazdır. Bu gruba uygulanacak özel bir rasyon ve katkı maddeleri desteğiyle negatif enerji dengesinin oluşturacağı sorunlar en aza indirilebilir.

4. Yeni doğum yapan ineklerin ayrı bir grupta tutulmasıyla, kuru madde tüketimleri daha kolay takip edilir ve oluşabilecek hastalıklar için gerekli önlemler alınabilir. Oysa bu grup inekler yüksek süt verimli inekler içindeyse, bunların yem tüketiminin takibi zordur.

5. Fresh grup inekler için hazırlanan rasyon ve katkı maddeleri pahalıdır. Pahalı rasyonların yüksek süt verimli tüm ineklere verilmesi ekonomik kayıba neden olur. Oysa fresh grubunun oluşturulmasıyla özel rasyonlar sadece bu gruptaki ineklere verileceğinden ekonomik kayıp önlenmiş olur.