Giriş
SARS Coronavirus-2 (SARS CoV-2) 2019 yılı Aralık ayında Çin’in Wuhan şehrinde şiddetli akut solunum yolu bozukluğu ile karakterize infeksiyona neden olmuş ve daha sonra tüm ülkelere yayılarak pandemi oluşturmuştur. Günümüzde 10.000.000 kadar insanda virus tespit edilmiş ve yaklaşık 500.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. Ülkemizde yaklaşık 200.000 kişide virus saptanmış ve 5.200 kadar vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Virusun infekte edebildiği risk grubu yaşlılar ve başka bir hastalığı olan insanlardır. Filogenetik çalışmaların verilerine göre virusun yarasa kökenli olduğu ve Pangolin veya yılanların aracı olabileceği bildirilmiştir. Pandemi ile mücadelede Veteriner Hekimler hayvanlarda virusun varlığı, saçımı, hayvanlar ve insanlara bulaşması, gıda güvenliği ve devamlılığı, aşı ve ilaç geliştirilmesi konularında tek sağlık yaklaşımıyla destek olabilirler.
Coronaviruslar, Coronaviridae ailesinde yer alan pozitif polariteye sahip tek zincir RNA’lı ve zarflı viruslardır. 60-140nm çapında ve genom büyüklüğü 29 kb kadardır (5). Coronavirinae alt ailesi alfa, beta, gamma ve delta coronavirus olmak üzere 4 genusa ayrılmıştır. SARS CoV-2 betacoronavirus genusunda yer alır. Virusun 5 yapısal ve 16 adet de yapısal olmayan yani infeksiyon sırasında oluşan proteinleri vardır (5) (Figür 1). İnsanlarda 7 tip coronavirus infeksiyona neden olmakta ve bunlardan SAHKU1, NL63, 229E ve OC43 hafif solunum yolu infeksiyonlarına neden olurken diğer 3 tanesi (SARS CoV, MERS CoV ve SARS CoV-2) zoonozdur ve şiddetli infeksiyonlar oluşturabilme gücüne sahiptir. SARS 2002 yılı Kasım ayında ortaya çıkmış yaklaşık 34 ülkeye yayılmış 8.800 vaka ve 910 (%10) ölümle sonlanmıştır (5). MERS ise 2013 yılında Orta Doğuda özellikle Suudi Arabistan’ı etkilemiş, 2494 kişiyi etkilemiş ve 858 (%34) kişinin ölümüne neden olmuştur (5).
SARS Coronavirus-2 (SARS CoV-2) 2019 yılı Aralık ayında Çin’in Wuhan şehrinde şiddetli akut solunum yolu bozukluğu ile karakterize infeksiyona neden olmuş ve daha sonra tüm ülkelere yayılarak pandemi oluşturmuştur (2, 4, 5, 12). Günümüzde 10000000 kadar insanda virus tespit edilmiş ve yaklaşık 500000 kişinin ölümüne neden olmuştur (13). Ülkemizde yaklaşık 200000 kişide virus saptanmış ve 5200 kadar vatandaşımız hayatını kaybetmiştir (13). Soy ağacı (Filogenetik) çalışmaları virusun kökeninin yarasalar olduğunu ve pangolin ile yılanların aracı olabileceğini göstermiştir (5). 7 Ocakta virusun tüm genomu sekanslanabilmiştir.
Hayvanlarda alfa, beta, gamma ve delta coronaviruslar sığır, koyun, keçi, deve, kedi (10), at, domuz ve tavuk (15) gibi birçok evcil ve yılan, pangolin, kirpi gibi birçok yaban hayatı hayvanlarında infeksiyona neden olmaktadır (1, 5). İnsan ve hayvanlarda saptanan coronaviruslar genellikle kuş veya yarasa kökenli olup daha sonra aracı olarak vahşi yaşam hayvanlarına geçmekte ve bu hayvanlardan insana bulaşabilmektedir (14) (Figür 2).
İnsanlarda SARS CoV-2 infeksiyonları, Epidemiyoloji ve Patogenez
SARS Cov-2 sonucu gelişen infeksiyon ve pnömoni sonucu ilk ölüm 11 Ocak 2020 tarihinde olmuştur (12). 23 Ocak 2020 tarihinde Wuhan karantinaya alındı ve giriş ve çıkışlara kapatıldı (12). Ancak 25 Ocaktaki festival için 23 ocak öncesi seyahat sonucu virus Çin’in diğer şehirlerine, Güney Doğu Asya ülkelerine ve daha sonra Avrupa ve Amerikaya yayılmıştır (2, 5, 11, 12, 13). Günümüzde 10.000.000 kadar insanda virus tespit edilmiş ve yaklaşık 500.000 kişinin ölümüne neden olmuştur (13). Her ne kadar uçak ve diğer yollarla Çin’e seyahat edenler ve test pozitif çıkanlar 14 gün karantinaya alınmış olsa da yayılmanın önüne geçilemedi. Salgın Mart ayında Çin’de azalırken özellikle İtalya, İspanya, İran ve ABD’de artışlar göstermiş ve bu artış hala devam etmektedir (13). Ülkemizde ilk vaka 11 Mart 2020 tarihinde bildirilmiş ve şu anda 200.000 vaka ve 5.200 ölüm bildirilmiştir (13).
Virus insanlarda infeksiyon oluşturmakta ve tüm yaşlar infeksiyona duyarlıdır (5). Ancak başka hastalığı olan ve yaşlı olan insanlar infeksiyona daha çok duyarlıdır. İnfeksiyon belirtisiz veya genellikle öksürük, ateş ve solunum sıkıntısı gibi belirtilerle seyreder (2, 4, 5). Virus damlacık infeksiyonu şeklinde solunum yoluyla bulaşmaktadır (5). Yüzeylerde, alet ve diğer materyallerde bulunan virusun ellere bulaşması ve ellerle burun, ağız ve göze bulaşabildiği saptanmıştır (2, 5). Dışkıda da virus saptanmış fakat feko-oral bulaşma da bildirilmiştir (5). Virus yeni doğanlarda saptanmıştır (2, 5). İnfeksiyonun inkübasyon periyodu 2-14 gündür. Genellikle 3-7 gün arasındadır. Ancak 20. gün ve hatta 37. gün de de virus saptanan vakalar vardır. Virus hücrelere ACE-2 reseptörleri aracılığıyla girmektedir (2, 5). Virusun bulaşma hızı 2-6.47 arasında (2.3) olarak bildirilmiştir. Bu rakam SARS CoV için 2, H1N1 için 1.3 olarak hesaplanmıştır (2, 5, 12).
Pandemik infeksiyonların çıkışı ve yayılmasına etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar arasında en önemlileri, doğal yaşama müdahale, doğal yaşama zarar verilmesi, insan aktiviteleri, küreselleşme, şehirleşme, küresel ısınma, ticaret ve vahşi yaşam ile insan yaşamı arasında önleyici bariyerlerin olmamasıdır (4, 14) (Figür 3).
Hayvanlarda
SARS CoV-2 İnfeksiyonları ve Epidemiyoloji
Hayvanlarla ilgili
Tarihi Açıklama 29 Ocak 2020 de Çin Sağlık Komisyonu sözcüsü tarafından yapıldı
ve SARS-CoV-2 açısından hayvanların izlenmesi gerektiğinin nedenleri açıklandı
(7):
·
Virus
hayvanlar arasında yayılabilir
·
Covid-19
hastası birisiyle temas eden bir hayvanın karantinaya alınması gerektiği
·
Virus
henüz insanlar arasında yayılıyor olsa da diğer memelilerin de korunması gerektiği
Bu
açıklamlardan sonra ne yazık ki Çin’de çok sayıda kedi ve köpeğin öldürüldüğü
ve sokağa bırakıldığı bildirildi. Bunun üzerine Dünya Sağlık Örgütü henüz köpek
ve kedilerde SARS CoV-2 infeksiyonunun görüldüğünü gösteren bir delil
olmadığını açıkladı.
