Prof.Dr.
Ayhan Baştan
Ankara
Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum
ve Jinekoloji Anabilim Dalı
Başkanı
Sağım
prosedürünün uygunluğu, sürüde mastitisleri en az orana indirmek, yüksek
kalitede süt üretmek açısından oldukça önemlidir. O nedenle sağım sorumluluğunu
bilen, eğitimli ve işine özen gösteren kişilerce yapılmalıdır. Sağımcının, bir
süt ineği işletmesinin kalbi olduğu hiçbir zaman unutulmamalıdır. Çünkü
sağımcının yapacağı hataların maliyeti oldukça yüksek olur. Sağım önemli birkaç
adımdan oluşmaktadır. Bu adımların amacı; mümkün olduğunca maksimum oranda sütü
memeden boşaltmak, sağım sırasında bulaşıcı etkenlerin memelere bulaşması ile
çevresel patojenlere bağlı mastitis riskini asgariye indirmek ve sağım
başlıklarını doğru bir şekilde meme başlarına takıp çıkartmaktır.
Her işletme meme sağlığının
korunması için kontrol programları ciddi şekilde uygulanmalıdır. Meme sağlığı
kontrol programlarının en önemli basamaklarından birisi sağımhanede sağımcılarca
uygulanan prosedürlerdir. Bu nedenle sağımcıların eğitimi ve bunların meme
sağlığının korunması konusunda farkındalıkları son derece önemlidir. Özellikle
süt somatik hücre sayısında artışa neden olan yanlışlıkların sağımhanede
yapılan hatalardan kaynaklandığı unutulmamalıdır. Çünkü somatik hücre sayısında
artışa bulaşıcı mikroorganizmalar neden olur. Bu mikroorganizmalar sağıma
hazırlık ve sağım sırasında bulaşır. Sağımcıların sağımhanede yaptığı 3 önemli
yanlış eldiven giyilmemesi, ön sütün muayenesini yapılmaması ve sağım öncesi
meme başlarının dezenfeksiyonunun yapılmayışıdır.
1.
Sağımcının Eldiven Giymemesi
Sağım yapan kişi, sağım
hijyeni ile meme sağlığı ve süt kalitesi arasında yakın bir ilişki olduğunu
bilmeli, sağım öncesi ve sırasında el temizliğine özen göstermelidir. İyi bir
sağım hijyeni yönetimiyle, klinik mastitis ve yeni meme içi enfeksiyon oranı
azaltılabilir.
Bazı
işletmelerde sağımcılar iş rahatlığını ve konforu bozduğu için eldiven
giymemektedir. Eldiven giymek yerine sağımdan önce ellerini yıkamayı tercih
etmektedir. Sağım öncesi ellerin iyice yıkanmasıyla derideki kir ve organik
materyaller uzaklaştırılır, fakat deri içine yerleşmiş bakteriler
uzaklaştırılmaz. Sağım öncesi elin yıkanması sadece çevresel patojenlerin
bulaşmasını engelleyebilir. Her sağım öncesi yeni bir çift eldiven giyilmesi,
hem bulaşıcı hem de çevresel mastitis patojenlerine bağlı mastitislerin
önlenmesi bakımından önemlidir. S. aureus gibi bulaşıcı mikroorganizmalar el
içi derisinde yaşarlar (özellikle el derisinde çatlak ve yara varsa), sağıma
hazırlık ve sağım sırasında elden memeye bulaşarak, mastitise neden olurlar.
Nitril veya Latex eldivenlerin yüzeyi düz olduğundan, bakteriler eldiven
yüzeyine tutunamaz ve bu nedenle de elden memeye bulaşma pek mümkün olmaz.
Sağımcıların sağım öncesi eldiven giymesi, hem bulaşıcı mikroorganizmaların
bulaşmasını hem de sağımcının el derisinin sağlığının korunmasına yardımcı olur.
Tek
kullanımlık eldiven giyilmesi özellikle S.
aureus ve S. agalactia gibi bulaşıcı
bakterilerin yayılmasının önlenmesi açısından çok önemlidir. Çünkü S. agalactia ele bulaşırsa 10 günden
daha uzun süre yaşayabilir.
2. Ön
Sütün Muayenesinin Yapılmaması
Ön sütün muayenesi
sağımdan önce 2-3 sıkım sütün bir kap veya sağımhane zemini üzerinde yapısının
değerlendirilmesi işlemidir. Muayenede sütün rengi, içindeki pıhtı ve sulanma
değerlendirilir. Ön sütün muayenesinde bir ineğin memesinde klinik mastitis
belirlenirse, o ineğin arka ayaklarından birine tedavi edildiğinin bilinmesi
için bir bant takılır. Bu şekilde inek kolay tanınır, sağımhaneye en son
sokulur ve böylece o ineğin sütünün tanka karışması önlenir. Bazı işletmelerde
zaman kaybı diye ön sütün muayenesinden kaçınılmaktadır. Bazı işletmelerde
klinik mastitislerin tanısı ön sütün muayenesi yerine süt filtrelerine
bakılarak yapılır. Süt filtrelerine bakılması her zaman doğru sonuç vermez.
Oysa ön sütün muayenesinin
önemli avantajları vardır. Bu avantajlar:
a.
Klinik
mastitisin erken tanınmasını ve sonucunda erken tedaviye fırsat verir. Erken
tedavi patojenlerin yayılmasını önler ve tedavi başarı şansını artırır. Sağımdan
önce ön sütün muayenesiyle yeni klinik mastitis kolaylıkla belirlenebilir, enfekte
meme veya meme loblarındaki sütün tank sütüne karıştırılması önlenir. Bu
şekilde tank sütü toplam bakteri ve somatik hücre sayısının artması engellenir.
Özellikle S. agalactia ve S. uberis ile enfekte meme loblarındaki
sütün ml’sinde bakteri sayısı 100.000.000’un üzerinde olabilmektedir.
b.
Oksitosin
salımını uyararak sütün indirilmesini sağlar.
c.
Eğer
meme enfekte ise içinde bakteri ve somatik hücre sayısı yüksek sütün sağım
sistemine ve tanka karışmasını önler.
3. Sağım
öncesi ön daldırmanın yapılmaması
Sağım öncesi meme başlarının dezenfeksiyonundaki amaç meme başı derisi üzerindeki bakteri kolonizasyonunu kabul edilebilir sınırlara çekmektir. Bu uygulamayla mikroorganizmaların yayılma riski, yeni meme içi enfeksiyon insidensi ve süt içinde bakteri sayısı azaltılmış olur. Ayrıca sağım öncesi meme başlarının dezenfeksiyonuyla sütün indirilme ve boşaltılma hızı artar, memede herhangi bir hasar oluşturmadan, daha fazla süt elde etmek mümkün olur.
Mastitis
kontrol programları uygulanan işletmelerde bulaşıcı etkenlere bağlı mastitis insidensi azalmış, fakat
meme veya meme başlarına kontamine olan koliform ve çevresel streptokokların
neden olduğu mastitis insidensinde artış olmuştur. Bu nedenle sağım öncesi meme
başlarının dezenfeksiyonu çevresel etkenlere bağlı mastitisi önlemek için
yaygın şekilde yapılmaya başlanmıştır. Sağım öncesi meme başı dezenfeksiyonu,
meme başı derisi üzerindeki koliform bakteri sayısını azaltmaktadır. Ayrıca
sağım öncesi daldırma yıkamaya oranla
meme başına kolonize olmuş bakterileri daha fazla öldürmekte ve süt
somatik hücre sayısında düşmeye neden olmaktadır.
Sağım öncesi solüsyonun
etkili olması, sağımlar arasında memenin organik yüküne (kir, dışkı gibi)
bağlıdır. Çünkü organik yapılı daldırma solüsyonlarına karışan organik maddeler,
solüsyonlarının bakterisid etkisini ortadan kaldırmaktadır.
Günümüzde köpük tarzındaki solüsyonlar ön
daldırma için en çok tercih edilen solüsyonlardır. Köpük uygulaması diğer sıvı
daldırma solüsyonlarından daha kolaydır, meme başı derisini iyi kaplamaktadır
ve meme başı derisi temizliği daha iyi olmaktadır.
Sonuç olarak sağımhanede yapılan hatalar sürü mastitis
prevalansı ve meme sağlığı ile süt kalitesiyle yakından ilişkilidir. Bu
bakımdan sağımcının eğitimi ve motivasyonu son derece önemlidir.